مسئله436: محرم باید
بعد از به جا آوردن نماز طواف، هفت دور فاصلۀ بین دو کوهِ کوچک صفا و مروه که در
مجاورت خانۀ کعبه قرار دارند را بپیماید. به این عمل «سعی» و به هر دور آن «یک
شوط» می‌گویند.
مسئله437: سعی مستحبّ نداریم و شایسته است کسانی که سعی واجب خود را
انجام داده‌اند، مکان سعی را برای سایرین که سعی واجب دارند، تخلیه نمایند.
مسئله438:سعی از نظر احکام مانند طواف است. ولی طهارت بدن و لباس و ستر
عورت و داشتن وضو یا غسل، شرط صحّت سعی نیست، گرچه مراعات همۀ این موارد در سعی
مستحبّ است.
مسئله439: محرم می‌تواند
هنگام سعی، دیگری را به دوش بگیرد یا با صندلی و تخت و نظایر آن او را سعی دهد و
سعی هر دو صحیح است.
مسئله440: محرم می‌تواند سعی را پیاده انجام دهد یا در طبق یا صندلی چرخدار و
نظیر آن بنشیند تا او را سعی دهند، گرچه پیاده سعی کردن افضل است.
ترک سعی
مسئله441: اگر كسي
عمداً سعي را ترك كند و تقصير نمايد، عمرۀ او باطل است.
مسئله442: اگر كسي سهواً یا جهلاً سعي را ترک کند و تقصیر نماید، باید برگردد و سعی را انجام دهد و
تقصیر را اعاده نماید و در این صورت عمرۀ او باطل نیست.
زمان سعی
مسئله443: زمان
انجام سعی، پس از به جا آوردن طواف و نماز طواف است. و اگر سعی عمداً قبل از طواف
یا نماز آن انجام شود، باطل است و باید بعد از اقامۀ نمازِ طواف، اعاده گردد.
مسئله444: وجوب
انجام سعی پس از نماز طواف فوری نیست و تا زمانی که وقت برای اتمام اعمال عمره و
حج، باقی است، تأخیر سعی جایز است. هرچند بهتر است در اوّلین فرصت ممکن انجام شود.
مکان سعی
مسئله445: همان طور که بیان شد مکان سعی
حدّ فاصل دو کوه صفا و مروه است. و فرقی نمی‌کند که در طبقۀ اوّل باشد یا در طبقات
بالا و اگر در آینده طبقات فوقانی اضافه شود یا زیرزمین در این مکان احداث شود،
سعی از آنجا هم صحیح است. و همچنين اگر مکان سعي عريض‌تر شود، گرچه از دو کوه صفا
و مروه بگذرد، سعي در آنجا نيز صحيح است.
مسئله446:
سعي در مسعاي جديد (که در سال
1387 شمسي توسعه يافته و عريض‌تر شده و محلّ نيّت در آن جلوتر از قبل است) صحيح مي‌باشد.
نیابت در سعی
مسئله447: اگر کسی
به هیچ وجه قدرت ندارد پیاده یا سواره یا در طبق و صندلی و نظائر آن سعی نماید،
باید نایب بگیرد.
مسئله448: از آن جا
که طهارت، شرط صحّت سعی نیست و محل سعی نیز مسجد نمی‌باشد، سعی زن حائض یا نفسا یا
مستحاضه صحیح است و نائب گرفتن به این دلیل صحیح نیست و کفایت نمی‌کند.
مسئله449: کسی که به
جهت داشتن عذری برای طواف و نماز آن نایب گرفته است و سعی را باید خودش انجام دهد،
لازم است رعایت ترتیب بنماید. یعنی صبر کند تا نماز طواف نایب تمام شود و سپس سعی
را آغاز نماید.
§
واجبات سعی
1. نیّت
مسئله450: چون سعي
عبادت است بايد از اوّل تا آخر با قصد تقرّب و با توجّه به عمل باشد، بنابراين اگر
کسی در اثناي سعي، ريا
نمايد، يا اگر او را سعي مي‌دهند، خوابش ببرد، بايد آن مقدار را كه خواب بوده يا ريا نموده،
تدارك نمايد.
2. شروع سعی از صفا و ختم به مروه
مسئله451: سعی باید
از صفا شروع شود، به این ترتیب که محرم باید از ابتدای صفا به ابتدای مروه برود و
این یک دور محسوب می‌شود و آنگاه که از مروه به صفا باز می‌گردد، دور دوّم به
پایان می‌رسد و به همین ترتیب ادامه می‌دهد تا در دور هفتم به مروه برسد و سعی
تمام شود.
مسئله452: لازم
نيست در هر شوطي روي كوه صفا يا مروه برود و همين مقدار كه از ابتداي
سراشيبي صفا شروع و به ابتداي
سراشيبي مروه ختم كند و يا به عكس، يك شوط محسوب مي‌شود.
3. انجام سعی در مسعی و رو به صفا و مروه
مسئله453: در هنگام
سعی باید مسیر بین صفا و مروه به صورت معمول و متعارف طی شود. و اگر محرم در هنگام
سعی از داخل مسجدالحرام یا فضای خارج مسجد عبور کند، صحیح نیست و آن مقدار از سعی
را باید جبران نماید.
مسئله454: محرم باید
هنگام حرکت به سوی مروه، رو به مروه و هنگام بازگشت به طرف صفا، رو به صفا حرکت
کند. بنابر این عقب عقب رفتن یا به پهلو رفتن صحیح نیست. ولی نگاه کردن به اطراف
یا برگرداندن سر، اشکال ندارد.
مسئله455: اگر کسی
قسمتی از سعی را غیر متعارف انجام دهد، یعنی عقب عقب یا به پهلو حرکت نماید، باید
برگردد و همان مقدار از سعی را اعاده نماید.
4. انجام هفت دور کامل و پی در پی
مسئله456: تعداد
اشواط سعی باید هفت شوط کامل باشد و کمتر یا زیادتر انجام دادن آن صحیح نیست.
مسئله457: اگر کسی
عمداً تعداد اشواط سعی را کمتر یا زیادتر از هفت شوط انجام دهد، گناه کرده است ولی
قبل از تقصیر می‌تواند آن را تدارک نماید، به صورتی که اگر کمتر انجام داده است،
کمبود را جبران کند و اگر در حال انجام اشواط بعد از شوط هفتم باشد، سعی را از
همان جا رها کند و تقصیر نماید و عمرۀ او صحیح است.
مسئله458: اگر کسی
از روی عمد تعداد اشواط سعی را کمتر یا زیادتر از هفت شوط انجام دهد و تقصیر
نماید، عمرۀ او باطل است.
مسئله459: اگر کسی
بفهمد سعی را سهواً یا جهلاً، کمتر از هفت شوط انجام داده است، اگر می‌تواند باید
برگردد و آن تعداد از اشواط سعی که یقین دارد انجام نداده است، جبران نماید. و اگر
نمی‌تواند برگردد، باید نایب بگیرد. و چنانچه تقصیر را انجام داده باشد، لازم نیست
اعاده کند و عمرۀ او صحیح است.
مسئله460: اگر کسی
سهواً یا جهلاً سعی را بیش از هفت شوط انجام دهد، عمرۀ او باطل نیست، هر چند تقصیر
کرده باشد و اگر قبل از تقصیر و در حال انجام اشواط اضافی بفهمد که سعی را بیش از
هفت شوط انجام داده است، باید سعی را از همان جا رها کند و تقصیر نماید و عمرۀ او
صحیح است.
مسئله461: اگر کسی
بعد از تمام شدن سعي در تعداد شوط‌هاي آن شك كند، نبايد به شک خود
اعتنا كند.
مسئله462: اگر کسی
در اثناي سعي در تعداد شوط‌ها شك كند، سعي او باطل است و باید آن را از سر
گیرد، مگر در شك بين هفت و هشت، که باید بنا را بر هفت بگذارد و سعی را تمام
کند و تقصیر نماید.
مسئله463: گمان در
سعي حكم شك را دارد.
مسئله464: رعایت
موالات عرفی بین اشواط سعی لازم است، یعنی نباید بین اشواطِ سعی آنقدر فاصله بیفتد
که عرفاً پی در پی محسوب نشود. ولی محرم می‌تواند در آخر هر شوط یا حتّی بین اشواط
قدری بنشیند یا استراحت کند یا روی صفا و مروه برود و بعد سعی را ادامه دهد.
5. مختون بودن
مسئله465:
مختون بودن در حال سعی، برای مردان واجب است. و این حکم پسر
نابالغ را نیز شامل می‌شود.
احکام قطع سعی
مسئله466: اگر کسی
به هر دلیلی سعی خود را قطع کند، به شرط آنکه موالات عرفیه به هم نخورده باشد،
بعداً می‌تواند از همان جا که قطع کرده است ادامه دهد و فرقی نمی‌کند که قبلاً چند
شوط انجام داده باشد.
مسئله467: قطع سعی
برای رسیدن به نماز جماعت یا درک نماز اوّل وقت مستحبّ است.
مسئله468: اگر کسی
از سعی یا از شوطی که در حال انجام آن است، منصرف شود، سعی یا آن شوط از سعی باطل
می‌شود و بدون اینکه محل سعی را ترک کند می‌تواند سعی یا آن شوط را از اوّل شروع
کند.
§
آداب و مستحبّات سعی
مسئله469: انجام
اعمال زیر هنگام سعی برای زائر مستحب است:
1 ـ مستحبّ است از دري كه مقابل حجرالاسود است به سوي صفا متوجّه شود و با
آرامي دل و بدن، بالاي صفا
رفته و به كعبه نظر كند و به ركني كه حجرالاسود در آن است رو كند و حمد و ثناي الهي را
به جا آورد و نعمت‌هاي الهي را به خاطر
بياورد، سپس اين اذكار را
بگويد:
«أللهُ أكْبَرُ» هفت مرتبه.
«ألْحَمْدُلله» هفت مرتبه.
«لا اله‌َ الاَّ
اللهُ» هفت مرتبه.
«لَا إِلَهَ
إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ
يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ
قَدِيرٌ» سه مرتبه.
سپس صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد، و سه مرتبه بگويد:
«اللَّهُ أَكْبَرُ عَلَى مَا هَدَانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ
عَلَى مَا أَوْلَانَا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْحَيِّ الْقَيُّومِ وَ الْحَمْدُ
لِلَّهِ الْحَيِّ الدَّائِمِ»
پس سه مرتبه بگويد:
«أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ
مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ لَا نَعْبُدُ إِلَّا إِيَّاهُ مُخْلِصِينَ لَهُ
الدِّينَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»
پس سه مرتبه بگويد:
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِيَةَ وَ
الْيَقِينَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ»
پس سه مرتبه بگويد:
«اللَّهُمَّ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي
الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ»
پس از آن بگويد:
«أللهُ أكْبَرُ» صد
مرتبه.
«لا اله‌َ
الاِّاللهُ» صد مرتبه.
«ألْحَمْدُلله» صد مرتبه.
«سُبْحان‌َالله» صد مرتبه.
پس بگويد:
«لَا إِلَهَ
إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ غَلَبَ
الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ فَلَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ
اللَّهُمَّ بَارِكْ لِي فِي الْمَوْتِ و فِي مَا بَعْدَ الْمَوْتِ اللَّهُمَّ
إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَ وَحْشَتِهِ اللَّهُمَّ أَظِلَّنِي
فِي ظِلِّ عَرْشِكَ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّكَ»
و مکرراً خودش و دینش و مالش را به خداوند تبارک و
تعالی بسپارد و بگويد:
«أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ الرَّحْمَنَ الرَّحِيمَ الَّذِي لَا
يَضِيعُ وَدَائِعُهُ نَفْسِي وَ دِينِي وَ أَهْلِي اللَّهُمَّ اسْتَعْمِلْنِي
عَلَى كِتَابِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ وَ تَوَفَّنِي عَلَى مِلَّتِهِ وَ أَعِذْنِي
مِنَ الْفِتْنَةِ»
سپس سه مرتبه بگوید: «أللهُ أكْبَرُ»
و پس از آن دعاي سابق را تكرار كند، و دوباره «أللهُ أكْبَرُ» بگوید و باز دعا را اعاده نمايد. اگر کسی تمام اين عمل را
نمی‌تواند انجام دهد، هر مقدار كه مي‌تواند بخواند. [1]
2 ـ مستحبّ است رو به كعبه نمايد و اين دعا
را بخواند:
«اللَّهُمَّ
اغْفِرْ لِي كُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ قَطُّ فَإِنْ عُدْتُ فَعُدْ عَلَيَّ
بِالْمَغْفِرَةِ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ اللَّهُمَّ افْعَلْ بِي
مَا أَنْتَ أَهْلُهُ فَإِنَّكَ إِنْ تَفْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ تَرْحَمْنِي
وَ إِنْ تُعَذِّبْنِي فَأَنْتَ غَنِيٌّ عَنْ عَذَابِي وَ أَنَا مُحْتَاجٌ إِلَى
رَحْمَتِكَ فَيَا مَنْ أَنَا مُحْتَاجٌ إِلَى رَحْمَتِهِ ارْحَمْنِي اللَّهُمَّ
لَا تَفْعَلْ بِي مَا أَنَا أَهْلُهُ فَإِنَّكَ إِنْ تَفْعَلْ بِي مَا أَنَا
أَهْلُهُ تُعَذِّبْنِي وَ لَمْ تَظْلِمْنِي أَصْبَحْتُ أَتَّقِي عَدْلَكَ وَ لَا
أَخَافُ جَوْرَكَ فَيَا مَنْ هُوَ عَدْلٌ لَا يَجُورُ ارْحَمْنِي» [2]
پس بگويد:
«يَا مَنْ لَا
يَخِيبُ سَائِلُهُ وَ لَا يَنْفَدُ نَائِلُهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ
مُحَمَّدٍ وَ أَعِذْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ» [3]
3 ـ در حديث شريف وارد شده است هر كسی كه
بخواهد مال او زياد شود، ايستادن بر صفا را طول دهد و هنگامي كه از صفا پايين
مي‌آيد متوجّه كعبه معظّمه شود و بگويد:
«اللَّهُمَّ
إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ فِتْنَتِهِ وَ غُرْبَتِهِ وَ
وَحْشَتِهِ وَ ظُلْمَتِهِ وَ ضَيْقِهِ وَ ضَنْكِهِ اللَّهُمَّ أَظِلَّنِي فِي
ظِلِّ عَرْشِكَ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّك» [4]
پس بگويد:
«يَا رَبَّ
الْعَفْوِ يَا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ يَا مَنْ هُوَ أَوْلَى بِالْعَفْوِ يَا
مَنْ يُثِيبُ عَلَى الْعَفْوِ الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْوَ يَا جَوَادُ يَا
كَرِيمُ يَا قَرِيبُ يَا بَعِيدُ ارْدُدْ عَلَيَّ نِعْمَتَكَ وَ اسْتَعْمِلْنِي
بِطَاعَتِكَ وَ مَرْضَاتِک» [5]
4 ـ مستحبّ است پياده سعي كند.
5 ـ مستحبّ است در مقداری از سعی که فعلاً بین
چراغ‌های سبز رنگ واقع شده است، هروله کند.
6 ـ مستحبّ است هنگامي كه به مناره ميانه یا
اوّلین چراغ سبز مي‌رسد بگويد:
«بِسْمِ اللَّهِ
وَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
اللَّهُمَّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّكَ أَنْتَ
الْأَعَزُّ الْأَكْرَمُ وَ اهْدِنِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ اللَّهُمَّ إِنَّ
عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضَاعِفْهُ لِي وَ تَقَبَّلْ مِنِّي اللَّهُمَّ لَكَ سَعْيِي وَ
بِكَ حَوْلِي وَ قُوَّتِي فَتَقَبَّلْ عَمَلِي يَا مَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ
الْمُتَّقِينَ» [6]
و وقتي كه از آن محلّ گذشت بگويد:
«يَا ذَا الْمَنِّ
وَ الطَّوْلِ وَ الْكَرَمِ وَ النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ
آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْلِي ذُنُوبِي إِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا
أَنْتَ يَا كَرِيمُ» [7]
7 ـ هنگامی که به مروه رسید، از کوه بالا رود و
آنچه برای صفا گفته شد، به جا آورد سپس بگويد:
«يَا مَنْ أَمَرَ
بِالْعَفْوِ يَا مَنْ يَجْزِي عَلَى الْعَفْوِ يَا مَنْ دَلَّ عَلَى الْعَفْوِ يَا
مَنْ زَيَّنَ الْعَفْوَ يَا مَنْ يُثِيبُ عَلَى الْعَفْوِ يَا مَنْ يُحِبُّ
الْعَفْوَ يَا مَنْ يُعْطِي عَلَى الْعَفْوِ يَا مَنْ يَعْفُو عَلَى الْعَفْوِ يَا
رَبَّ الْعَفْوِ الْعَفْوَ الْعَفْوَ الْعَفْو» [8]
8 ـ در حال سعي، در گريه كردن كوشش كند و خود
را به گريه وا دارد.
9 ـ در حال سعي، بسيار دعا كند و اين دعا را
نیز بخواند:
«اللَّهُمَّ
إِنِّي أَسْأَلُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ فِي كُلِّ حَالٍ وَ صِدْقَ النِّيَّةِ فِي
التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ» [9]
پی نوشت
ها:
[1]. الكافي، ج 4، ص 431؛ من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 535
[2]. الكافي ، ج 4، ص 432؛ تهذيب الأحكام، ج 5، ص 147
[3]. من
لايحضره الفقيه، ج 2، ص 535
[4]. من لايحضره
الفقيه، ج 2، ص 536
[5]. همان
[6]. من
لايحضره الفقيه، ج 2، ص 536
[7]. همان
[8]. همان
[9]. الكافي ، ج 4، ص 433؛ تهذيب الأحكام، ج 5، ص 148